हरियो धनगढी: वर्तमान र भविष्यको आवश्यकता

अभिषेक बिष्टः हालका वर्षहरूमा, वातावरण र दिगो जीवनको लागि बढ्दो चिन्ता बढेको छ। जलवायु परिवर्तनका प्रभावहरू झन् स्पष्ट हुँदै जाँदा मानिसहरू यस ग्रहमा पर्न सक्ने प्रभावप्रति सचेत हुँदै गएका छन्। यसले कार्यको लागि आह्वान गरेको छ, र दिगोपनलाई बढावा दिन धेरै पहलहरू लिइएको छ। यस्तै एउटा पहल हरियो धनगढी हो, धनगढी सहरको दिगो भविष्य निर्माण गर्ने लक्ष्य राखिएको परियोजना हो ।

धनगढी नेपालको सुदूरपश्चिम क्षेत्रको सहर हो र यो सुदूरपश्चिम  प्रदेशको सबैभन्दा ठूलो सहर हो। यो 150,000 भन्दा बढी मानिसहरूको जनसङ्ख्या छ र यो नेपालको सबैभन्दा छिटो बढिरहेको सहरहरू मध्ये एक हो। यस द्रुत बृद्धिसँगै वायु प्रदूषण, वन फँडानी र फोहोर व्यवस्थापन लगायतका धेरै वातावरणीय चुनौतीहरू आउँछन्। ग्रीन धनगढी पहलले दिगो जीवन प्रवर्द्धन र शहरको कार्बन फुटप्रिन्ट घटाएर यी चुनौतिहरूलाई सम्बोधन गर्न खोज्छ।

हरियो धनगढीको आवश्यकता

हरियो धनगढीको आवश्यकता स्पष्ट छ । शहर बढ्दै जाँदा, यसले सामना गर्ने वातावरणीय चुनौतिहरू थप दबाबपूर्ण हुनेछन्। वायु प्रदूषण एक प्रमुख चिन्ताको विषय हो, सहरको वायु गुणस्तर सूचकांक नियमित रूपमा सुरक्षित स्तर नाघेको छ। वन विनाश पनि एक समस्या हो, शहरले प्रति वर्ष अनुमानित 100 हेक्टर वन गुमाउँछ। थप रूपमा, फोहोर व्यवस्थापन एक महत्त्वपूर्ण मुद्दा हो, शहरले यसको बढ्दो जनसंख्याले उत्पन्न हुने फोहोरको बढ्दो मात्रासँग सामना गर्न संघर्ष गरिरहेको छ।

यी वातावरणीय चुनौतीहरूको नतिजा महत्त्वपूर्ण छ। खराब हावाको गुणस्तरले श्वासप्रश्वासको समस्या निम्त्याउन सक्छ, र वन फँडानीले माटोको क्षय, बाढी र पहिरो निम्त्याउन सक्छ। फोहोरको अनुचित व्यवस्थापनले स्वास्थ्यमा हानी पु¥याउने र वातावरणमा समेत हानी पु¥याउन सक्छ । यी चुनौतीहरूलाई कम गर्न र सहर र यसका बासिन्दाहरूको लागि दिगो भविष्य सुनिश्चित गर्न हरित धनगढीको आवश्यकता महत्त्वपूर्ण छ।

दिगो भविष्यका लागि पहल

धनगढीमा दिगोपन प्रवद्र्धन गर्न धेरै पहलहरू कार्यान्वयन गर्न सकिन्छ। जो `यहाँ समावेश छन्:

१) नवीकरणीय ऊर्जा: कार्बन उत्सर्जन कम गर्ने सबैभन्दा प्रभावकारी तरिकाहरू नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूमा स्विच गर्नु हो। प्रचुर मात्रामा सूर्यको प्रकाश भएको क्षेत्रमा यसको स्थानलाई ध्यानमा राख्दै धनगढीमा सौर्य ऊर्जा विशेष रूपमा व्यवहार्य विकल्प हो।

२) हरित यातायात: साइकल र सार्वजनिक यातायातको प्रयोगलाई प्रोत्साहन गर्नाले कार्बन उत्सर्जन घटाउन र सहरको ट्राफिक जाम कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ।

३) फोहोर व्यवस्थापन: रिसाइक्लिंग र कम्पोस्टिङ लगायत उचित फोहोर व्यवस्थापन प्रणाली लागू गर्नाले ल्याण्डफिलहरूमा पठाइने फोहोरको मात्रा घटाउन र वातावरणीय क्षतिलाई कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ।

४)रुख रोपण: सहरमा रूखहरूको संख्या बढाउँदा वन फँडानी विरुद्ध लड्न र हावाको गुणस्तर सुधार गर्न मद्दत गर्न सक्छ।

धनगढी उपमहानगरपालिका र नागरिकको भूमिका र दायित्व

हरित धनगढीको कार्यान्वयनमा धनगढी उपमहानगरपालिकाको भूमिका महत्वपूर्ण छ । नगर सरकारले पहल सफल बनाउन आवश्यक पूर्वाधार र स्रोत उपलब्ध गराउन सक्छ । यसमा दिगोपन प्रवर्द्धन गर्ने नीतिहरू सिर्जना गर्ने, नवीकरणीय ऊर्जा पूर्वाधारमा लगानी गर्ने र फोहोर व्यवस्थापन कार्यक्रमहरू लागू गर्ने समावेश छ।

धनगढी उपमहानगरपालिकाको भूमिकाः

क) वातावरणमैत्री अभ्यास र दिगो विकासलाई प्रवर्द्धन गर्ने नीति र नियमहरूको विकास र कार्यान्वयन गर्ने।

ख) जीवाश्म ईन्धनमा निर्भरता कम गर्न सौर्य र वायु ऊर्जा जस्ता नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरू अपनाउन प्रोत्साहित गर्ने।

ग) सहरको सौन्दर्य मूल्य अभिवृद्धि गर्न र जैविक विविधता प्रवर्द्धन गर्न पार्क र बगैंचा जस्ता हरियाली ठाउँहरू सिर्जना गर्ने।

घ) ल्यान्डफिलहरूमा पठाइने फोहोरको मात्रा घटाउन रिसाइक्लिङ्ग र कम्पोष्टिङ सुविधालगायत फोहोर व्यवस्थापनका लागि पूर्वाधार उपलब्ध गराउने।

ङ)ऊर्जा-कुशल प्रविधिहरू र फोहोर घटाउने पहलहरू जस्ता दिगो अभ्यासहरू अपनाउन प्रोत्साहित गर्न स्थानीय व्यवसायहरूसँग सहकार्य गर्ने।

तर, हरित धनगढीको सफलता अन्ततः यहाँका नागरिकको सहभागितामा भर पर्छ । प्रत्येक व्यक्तिले आफ्नो कार्बन फुटप्रिन्ट घटाएर र पर्यावरण मैत्री अभ्यासहरू अपनाएर दिगोपन प्रवर्द्धन गर्न भूमिका खेल्न सक्छ। यसमा सार्वजनिक यातायातको प्रयोग, प्लाष्टिकको प्रयोग घटाउने, कम्पोष्टिङ गर्ने, र रूख रोपण अभियान जस्ता सामुदायिक पहलहरूमा सहभागी हुन सक्छन्।

नागरिकको भूमिका र दायित्व:

क) ऊर्जा र पानीको खपत कम गर्ने, सार्वजनिक यातायात वा सवारीसाधन चलाउनुको सट्टा साइकल चलाउने, र रिसाइकल र कम्पोष्टिङ मार्फत फोहोर कम गर्ने जस्ता वातावरणमैत्री अभ्यासहरू अपनाउने।

ख) दिगोपन र वातावरण मैत्री अभ्यासहरूलाई प्राथमिकता दिने स्थानीय व्यवसायहरूलाई समर्थन गर्ने गराउने।

ग) सहरको सौन्दर्य मूल्य अभिवृद्धि गर्न र जैविक विविधता प्रवर्द्धन गर्न रूख रोपण र सरसफाई अभियान जस्ता सामुदायिक पहलहरूमा भाग लिने।

घ) स्थिरताको महत्त्व र वातावरणमा व्यक्तिगत कार्यहरूको प्रभावको बारेमा अरूलाई शिक्षा दिने।

ङ) दिगो विकासलाई बढावा दिने र वातावरण संरक्षण गर्ने नीति परिवर्तन र नियमहरूको वकालत गर्ने।

(धनगढी उपमहानगरपालिका र व्यक्तिहरूले मिलेर काम गरेर हरित धनगढीको लक्ष्य हासिल गर्न र सहर र यसका बासिन्दाको दिगो भविष्य निर्माण गर्न सक्छन्)

निष्कर्ष

हरियो धनगढी सहर र यसका बासिन्दाहरूको दिगो भविष्यको लागि महत्त्वपूर्ण पहल हो। दिगो जीवनयापनको आवश्यकता स्पष्ट छ, र वातावरणीय समस्याहरूले खडा गरेका चुनौतीहरूलाई बेवास्ता गर्न सकिँदैन। नवीकरणीय ऊर्जा, हरित यातायात, फोहोर व्यवस्थापन र वृक्षारोपण जस्ता पहलहरू कार्यान्वयन गरेर धनगढी नेपालमा दिगो जीवनका लागि रोल मोडेल बन्न सक्छ।

 मुख्य बुँदाहरू

● हरित: धनगढी पहलको उद्देश्य तीव्र रूपमा सहरीकरण हुँदै गएको सहरमा दिगोपन प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले प्रदूषण कम गर्ने, हरियाली ठाउँहरू बढाउने र जनस्वास्थ्यमा सुधार गर्नेतर्फ केन्द्रित छ।

● संयुक्त राष्ट्रसंघीय विकास कार्यक्रम (युएनडीपी) को सहयोगमा धनगढी उपमहानगरपालिका र स्थानीय नागरिक समाज संघसंस्थाबीचको सहकार्यमा यो पहल अघि बढाउन सकिन्छ ।

● यस पहलको मुख्य अंगहरू मध्ये एक दिगो यातायातको प्रवर्द्धन हो, साइकल चलाउने र हिड्ने, साथै विद्युतीय सवारी साधन चार्ज गर्ने पूर्वाधारको विकास हो ।

● यस पहलले सहरको हरियो कभर बढाउन पनि खोज्छ, हजारौं रूखहरू रोप्ने र सार्वजनिक क्षेत्रहरूमा हरियो ठाउँहरू सिर्जना गर्ने योजनाहरू सहितको विकास हो ।

● नागरिक संलग्नतालाई पहलको सफलताको लागि महत्वपूर्ण मानिन्छ, दिगोपनका मुद्दाहरूको बारेमा चेतना जगाउने र हरित परियोजनाहरूको विकास र कार्यान्वयनमा सक्रिय सहभागितालाई प्रोत्साहित गर्ने कुरामा केन्द्रित छ।

● ग्रीन: धनगढी पहल दिगो विकास तर्फको व्यापक विश्वव्यापी आन्दोलनको एक हिस्सा हो, विश्वभरका सहरहरूले तीव्र सहरीकरण र जलवायु परिवर्तनको सामना गर्दा वातावरणीय दिगोपन र सामाजिक समानता प्रवर्द्धन गर्ने महत्त्व कुरामा केन्द्रित छ।

अभिषेक बिष्ट

NAST IT CLUB ( संस्थापक अध्यक्ष)

Code for change (कलेज प्रतिनिधि)

Leapfrog technology( विद्यार्थी साझेदार)

(छैठौं सेमेस्टर BCA, NAST)