प्राध्यापक जयराज अवस्थीकाे जीवन र दर्शन

प्राध्यापक डा. जयराज अवस्थीकाे जन्म सुदूरपश्चिम प्रदेश दार्चुला जिल्ला मालिकार्जुन गाउँपालिका हुनैनाथ - ४ गाेठ्युडीमा २००९ साल बैसाख ३ गते भएकाे हाे। मध्यम वर्गीय ब्राह्मण परिवारमा जन्मेका उहाँ नेपालका शिक्षा क्षेत्रका तारा प्रसिद्ध तथा सम्मानित शैक्षिक नेतृत्त्व हुन्। उहाँ सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयका प्रथम उपकुलपति पदमा रहनुभएको र त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा लामो समयसम प्राध्यापन तथा अनुसन्धान गर्नुभएको छ। उहाँ नेपालका विश्वविद्यालयकाे शिक्षा प्रणालीकाे अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने तर डेलिभरी र व्यवस्थापनमा सुधार आवश्यक रहेको ठानेर यसका लागि राजनीतिक स्थिरता, दीगो योजनावद्ध शिक्षा नीति र प्राज्ञिक नेतृत्वको आवश्यकता औंल्याउनु हुन्छ। 

प्राध्यापक अवस्थीले बिभिन्न शैक्षिक सुधारका पक्षमा विचार राख्दै समग्र शिक्षा प्रणालीलाई तटस्थ, निष्पक्ष र प्राज्ञिक नेतृत्वद्वारा अघि बढाउनुपर्नेमा जोड दिनु भएकाे छ। उहाँको विचारमा विश्वविद्यालयका पदाधिकारी राजनैतिक प्रभावबाट टाढा राखेर, खुला प्रतियोगिता र प्राज्ञिक योग्यतामा आधारित भएर नै नियुक्त हुनु उपयुक्त हुन्छ। प्राध्यापक अवस्थीले नेपालको मानवशक्ति उत्पादन र दक्षजनशक्तिको अभावमा गम्भीर चिन्ता व्यक्त गर्दै राष्ट्रिय स्तरमा दीर्घकालीन मानवशक्ति योजना र तालिम आवश्यक रहेको बताउनु भएको छ। 

उहाँको दृष्टिकोण अनुसार नेपालमा प्राविधिक र व्यावसायिक शिक्षा प्रवर्द्धन गरेर आत्मनिर्भर जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। यसरी उहाँ एक वरिष्ठ शिक्षाविद, नेतृत्वकर्ता र सुधारवादी व्यक्तित्व हुनुहुन्छ। प्राध्यापक जयराज अवस्थी नेपालका शिक्षा क्षेत्रका प्रतिष्ठित नाम हाे। जसले सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयकाे प्रथम उपकुलपति भएर काम गर्नुका साथै त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा लामो समयसम्म अंग्रेजी विषय प्राध्यापन गर्नुका साथै अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा विभिन्न देशहरूमा भिजिटिङ्ग प्राेफेसरकाे रुपमा प्राध्यापन गर्नु भएकाे छ। प्राध्यापक अवस्थीलाई काेटी काेटी नमन गर्दछु।

उहाँ एक प्रमुख प्राज्ञिक र शिक्षाविद हुनुहुन्छ जसले उच्च शिक्षा र शोध क्षेत्रमा योगदान पुर्याउनु भएको छ। तर सामान्यरूपमा यस्तो प्राज्ञिक व्यक्तिहरूको प्रारम्भिक जीवन, शिक्षा र पृष्ठभूमि उच्च शिक्षामा केन्द्रित हुने हुँदा उनीहरूले विश्वविद्यालय तहसम्मको शिक्षा ग्रहण गरी अनुभव संगालेका हुन्छन्। पूर्व उपकुलपतिका रूपमा उहाँले नेतृत्व र प्रशासनिक जिम्मेवारीहरू समेत निभाउनुभएको छ, जुन ठूलो शैक्षिक र प्रशासनिक अनुभवको परिचायक हो।

पूर्व उपकुलपति जयराज अवस्थीले सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयमा शिक्षाको स्तरीकरण र शैक्षिक विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याएका छन्। उहाँले नेपालमा शिक्षा क्षेत्रमा लामो समय प्राध्यापन र नेतृत्व अनुभवसँगै विश्वविद्यालयलाई केवल क्याम्पसको रूपमा होइन, एक उच्च शिक्षा संस्थानको रूपमा विकास गर्न प्रयास गर्नुभएको थियो। विश्वविद्यालय स्थापनाकाे सुरुवाती चरणमा पाठ्यक्रम निर्माण, भाैतिक पूर्वाधार व्यवस्थापन, जनशक्ति व्यवस्थापन आदिमा महत्त्वपूर्ण याेगदान पुर्याउनु भएकाे छ। उहाँले सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयका प्रथम उपकुलपति रूपमा संस्था सञ्चालन तथा शैक्षिक दक्षता वृद्धिमा भूमिका निभाउनु भएको छ। यसर्थ जयराज अवस्थीका योगदानले विश्वविद्यालयलाई शिक्षाविद र अनुसन्धानमा दृढता प्रदान गरेको छ र शैक्षिक प्रणालीमा सुधार ल्याउने दिशामा काम गरेको ठानिन्छ।

प्राध्यापक जयराज अवस्थीका प्रमुख शैक्षिक उपलब्धिहरूमा उहाँले सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयलाई शैक्षिक रूपमा स्थापित र व्यवस्थित गर्ने, उच्च शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्ने, र अनुसन्धानलाई प्रोत्साहन गर्ने कार्य समावेश छन्। उनले शिक्षाको स्थानीय स्तरमा पहुँच पुर्याउन प्रयास गरेका हुन् र विश्वविद्यालयको प्रशासनिक तथा शैक्षिक सुधारमा नेतृत्व प्रदान गरेका छन् । उहाँको योगदानले विश्वविद्यालयलाई आन्तरिक रुपमा सुदृढ बनाउनुका साथै शैक्षिक कार्यक्रमहरूको विकासमा पनि ऐतिहासिक भूमिका खेलेको छ। यस्तै, उहाँले शिक्षाको गुणस्तर वृद्धि, शिक्षालयहरूको व्यवस्थापन र विद्यार्थीहरूको शैक्षिक प्रगति सुनिश्चित गर्ने क्षेत्रमा पनि अथक प्रयास गरेको पाइन्छ । यसरी अवस्थीले शैक्षिक क्षेत्रका थुप्रै पक्षहरूमा उल्लेखनीय उपलब्धिका साथ सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयलाई अघि बढाउन मद्दत पुर्‍याउनुभएको छ। 

प्राध्यापक जयराज अवस्थीका प्रमुख शैक्षिक उपलब्धिहरूमा सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयलाई शैक्षिक रूपमा सुदृढ बनाउनु, उच्च शिक्षा र अनुसन्धान प्रवर्द्धन गर्नु, विश्वविद्यालय प्रशासन र शैक्षिक कार्यक्रमहरूको विकासमा नेतृत्व गर्नु पर्दछ। उहाँले शिक्षाको गुणस्तर सुधार र स्थानीय पहुँच विस्तारमा काम गर्नुभयो, जसले विश्वविद्यालयलाई शिक्षा र अनुसन्धानमा उल्लेखनीय प्रगति गरायो। यसरी प्राध्यापक अवस्थीले सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयलाई एक समृद्ध र गुणस्तरीय उच्च शिक्षा संस्थानको रूपमा विकास गर्न महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउनुभएको छ।

प्राध्यापक अवस्थीका शैक्षिक उपलब्धिहरू सम्भव बनाउन योगदान पुर्‍याएका प्रमुख शैक्षिक नीतिहरूमा नेपाल सरकारको राष्ट्रिय शिक्षा नीति २०७६ र त्यससँग सम्बन्धित विद्यालय शिक्षा क्षेत्र योजना २०७८–२०८८ रहेका छन्। यी नीतिहरूले उच्च शिक्षाको गुणस्तर अभिवृद्धि, अनुसन्धान प्रवर्द्धन, समावेशी र सबैका लागि शिक्षा सुनिश्चित गर्ने र प्राविधिक तथा रोजगारमूलक शिक्षामा जोड दिने कुराहरूलाई प्राथमिकता दिएका छन् । साथै, नीतिहरूले विश्वविद्यालयहरूलाई सक्षम, सुसंगठित र अनुसन्धानमूलक बनाउने, दुर्गम तथा सीमान्तकृत क्षेत्रका मानिसहरूलाई शिक्षामा पहुँच पुर्‍याउने तथा शिक्षाको पहुँच विस्तार गर्ने कामलाई महत्त्व दिएका छन्।

विद्यालय तहदेखि उच्च शिक्षा सुधार र शिक्षक व्यवस्थापनमा पारदर्शिता र गुणस्तर सुधार गर्ने पनि यी नीतिहरूको प्रमुख अङ्ग हो। यी नीतिहरूले प्राध्यापक अवस्थीसहित अन्य शिक्षाविद्हरूलाई सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयलाई गुणस्तरीय उच्च शिक्षा र अनुसन्धान केन्द्रका रूपमा स्थापना गर्न सहयोग पुर्‍याएका हुन्।

मान सिंह धामी (औल्लेकी)
उप-प्राध्यापक
कैलाली बहुमुखी क्याम्पस धनगढी
स्थायी ठेगाना : मालिकार्जुन गाउँपालिका हुनैनाथ - ४ गाेठ्युडी (काेटबुङ्गा) दार्चुला