बलात्कार के हो, के होइन ?

-बबिता बस्नेत

यौनजन्य हिंसाको जघन्य रूप हो बलात्कार। विभिन्न मुलुकमा यो जघन्य हिंसाबाट महिला जोखिममा परिरहेका र बलात्कारपछि महिला तथा बालिकाको हत्यासमेत भइरहेकाले यो वर्षको महिलामाथि हुने हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियानको विश्वव्यापी नारा नै ‘समानताको पुस्ता : बलात्कारविरुद्धको ऐक्यबद्धता’ राखिएको छ । अभियान चलिरहेकै बेला भारतमा एक डाक्टरको बलात्कार गरी बीभत्स हत्या गरेको समाचार सार्वजनिक भएको छ। नेपालमा बलात्कारपछि हत्या गरिएकी निर्मला पन्तको डेढ वर्ष बितिसक्दा पनि बलात्कारी हत्यारा पत्ता लागेको छैन।

प्रहरी तथ्याङ्कअनुसार नेपालमा ०७४/७५ मा एक हजार पाँच सय महिलामाथि बलात्कार भएको थियो भने बलात्कार प्रयासका सात सय घटना भएका थिए। एक वर्षमा २२ सय हाराहारीको सङ्ख्यामा महिलाको बलात्कार हुनु सानोतिनो तथ्याङ्क होइन । यतिका सङ्ख्यामा महिला बलात्कार हुनुको अर्थ सम्बन्धितमाथि शारीरिक एवम् मानसिक यातना र विक्षिप्तता मात्र होइन हाम्रो समाजमा एक वर्षमा २२ सय हिंस्रक पुरुषको जिउँदोजाग्दो उपस्थिति पनि हो।

हाम्रा दिदीबहिनी, भाउजू–बुहारी, साथी, श्रीमती, प्रेमिकालाई बलात्कार गर्ने ती पुरुषहरू बाहिरबाट आयातीत लोग्नेमान्छे होइनन्, हाम्रै दाजुभाइ, काका, मामा, पति, प्रेमी, साथी, छोरा, भतिजाहरू हुन्। महिला या पुरुष भन्नुको परिधि पनि यति नै त हो। एक वर्षमा २२ सय पुरुषबाट बलात्कारजस्तो जघन्य, घृणास्पद र कलङ्कित काम भयो भने विगतका वर्षदेखि जोड्दै जाँदा यो तथ्याङ्कको ग्राफ कहाँ पुग्ला ? वर्षेनी बलात्कार बढ्दै जाँदा चिन्ता महिलाहरू पीडित भए भन्ने मात्र होइन, समाजमा कस्ता पुरुषहरूको सङ्ख्या बढ्दै छ भन्ने पनि हो। आखिर समाजलाई जति दोष दिए पनि यो समाजमा तपाईं–हामी नै त बस्छौँ।

बलात्कारको तथ्याङ्क र घटनाहरूलाई हेर्दा अधिकांश बलात्कार घरभित्र हुने गरेका छन्। आफन्त, नातेदार र नजिक ठानेका व्यक्तिबाट बलात्कृत हुनेहरूको सङ्ख्या ठूलो छ। पतिबाट बलात्कार नहुने महिलाहरू कमै भेटिन्छन्, तर वैवाहिक बलात्कारको कानून भए पनि पतिविरुद्ध मुद्दा भने नगण्य मात्रै पर्ने गरेका छन्। हाम्रो समाजमा वैवाहिक बलात्कारबारे खुलेर बोल्ने गरिएको छैन, तर महिला मात्रै भएका कार्यक्रमहरूमा आफूलाई इच्छा नहुँदानहुँदै पनि कति महिलाले पतिसँग शारीरिक सम्बन्ध राख्छन् भनेर चर्चा गर्दा धेरैले आफूलाई ‘त्यस्तो त कति हुन्छ नि’ भन्नेको जमातबाट टाढा राख्न सक्दैनन्। पतिसँग या कुनै पनि व्यक्तिसँगको अनिच्छित यौन सम्बन्ध बलात्कार हो। बाटोमा, यात्रामा, एकान्तमा, अँध्यारोमा महिलाहरूमाथि सामूहिक बलात्कारसमेत हुने गरेको छ।

केही समययता हामीकहाँ सहमतिका सम्बन्धहरू पनि बलात्कारमा परिणत हुँदै आएको भन्ने चर्चा बढ्दै गएको छ । केही घटना–सन्दर्भहरू सार्वजनिक भएपछि मानिसहरूले बलात्कार र सहमतिको सम्बन्धलाई जोडेर हेर्न थालेका छन। बलात्कार, यौन हिंसा र सहमतिको सम्बन्ध एकै ठाउँ राखेर हेर्न मिल्ने विषय होइनन्। यौनिकतासँग सम्बन्धित हिंसा यौन हिंसा हो। बलात्कार यौन हिंसाको चरम रूप हो । मानिसमा आफ्नो शरीरका सम्बन्धमा व्यक्तिगत र सार्वजनिक सीमाहरू हुन्छन। व्यक्तिगत सिमानाले व्यक्तिलाई अरूबाट अलग्याउँछ, व्यक्तिगत कुरा नितान्त निजी हो।

व्यक्तिका शारीरिक र मानसिक आ–आफ्नै प्रकारका परिधिहरू हुन्छन्। कसले के सोच्छ, व्यक्तिगत रूपमा के गर्छ अरूको सरोकारको विषय होइन। सरोकार राखेर साध्य हुने कुरा पनि होइन । यौनजन्य क्रियाकलाप, यौन परिकल्पना, यौनजन्य हिंसा र दुर्व्यवहार फरक कुरा हुन् । यौनजन्य हिंसा र बलात्कार भनेको कसैको इच्छाविरुद्ध यौनजन्य मनसायले गरिने दुर्व्यवहार हो। जुन जबर्जस्ती गरिएको हुन्छ। जबर्जस्ती गरिने हुँदा सशक्त र अशक्तबीच बलात्कार हुन्छ। कुनै पनि यौन दुर्व्यवहार र बलात्कार पीडायुक्त, भययुक्त, लज्जाजनक र अप्रिय हुन्छ। एक–अर्काप्रति आकर्षित दुई व्यक्तिबीचको सहमतिपूर्ण यौनजन्य गतिविधि यौनजन्य दुर्व्यवहार होइन। आपसी आकर्षण र मित्रतासँग दुर्व्यवहारको कुनै सम्बन्ध छैन।

बलात्कारकै प्रसङ्गमा केही दिनअघि मात्र सार्वजनिक भएको सिद्धबाबा भनिने कृष्णदास गिरीबाट बलात्कृत भनिएकी महिला र कृष्णदासबीचको टेलिफोन संवाद फरक लाग्छ। कृष्णदासले महिलासँग ‘मलाई बचाइदेऊ’ भनी रुवाबासी गरेका छन्। यसबाट उनी सम्बन्धमुक्त थिए भन्न मिल्दैन। ‘मबाट भूल भयो नानी’ भनेका छन्। परस्त्री सम्बन्ध सन्न्यासीका लागि भूल नै हो। मानिसले साधु हुनका लागि धेरै कुराको त्याग गर्न सक्नुपर्छ। आफ्नो अहम्माथि प्रहार हुँदा पनि चुपचाप सहन सक्ने भएपछि मानिस साधु बन्छ। साँच्चिकै साधुलाई सत्ता, ठूला भनिने शक्तिशाली मान्छे, राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, सम्पत्तिजस्ता कुरासँग कुनै सरोकार हुँदैन।

सन्त–महन्तका नाममा ढोंग गर्दै सनातनी धर्मको धज्जी उडाउने कृष्णदासहरूको रोदनमा सहानुभूति राख्नुपर्ने कारण छैन। तर, बलात्कारको सन्दर्भमा यसलाई फरक संवादचाहिँ भन्न सकिन्छ । कुनै पनि बलात्कृत महिलाले अपराधीलाई ‘हजुर’ भनेर सम्बोधन गर्न सक्छन् जस्तो लाग्दैन । ती महिलाबाट ‘सन्न्यासी र सिद्धबाबाका नाममा ढोंग गर्ने तँजस्तो अपराधी’ भन्नेस्तरका शब्दहरू प्रयोग भएका भए त्यसलाई स्वाभाविक मान्नुपर्ने हुन्थ्यो  बलात्कृत व्यक्ति आक्रोशित हुनु स्वाभाविक हुन्छ । ‘अनि हजुरले किन त्यस्तो गर्नुभयो त, मैले हजुरलाई भनेकै थिएँ त, मैले समय दिएकै थिएँ त’ भनेर कुनै पनि बलात्कृत महिलाले अपराधीसँग भन्दैनन्  पीडितबाट वर्षौंसम्म आक्रोशको आगो शब्दका रूपमा बाहिर आउँछ।

कृष्णदास घटनामा अनुसन्धान भई सत्यतथ्य बाहिर आउला नै। उनीहरूबीच विशेष सम्बन्ध रहेको र महिनौँदेखि भेट्न गरेको प्रयास असफल भएपछि बलात्कारको आरोप लगाएको भन्ने महिलाको संवाद र सन्देशहरूबाट स्पष्ट बुझिन्छ। कृष्णदास सजायका भागी यस अर्थमा हुन सक्छन् कि वासनामुक्त हुन नसक्ने मानिसले आफूलाई किन सन्त घोषणा गरे ? यो उनीमाथि उठेको गम्भीर नैतिक प्रश्न हो। कृष्णबहादुर महरा मुद्दामा पनि ‘महरा सर’ भन्ने सम्बोधन प्रयोग भएको थियो। लामो सम्बन्धमा रहेकाहरूले आफूले गर्दै आएको सम्बोधनलाई निरन्तरता दिनु स्वाभाविक हो।

सहमतिका सम्बन्धहरूलाई बलात्कारसँग जोडेर हेर्न थालियो भने वास्तविक बलात्कृतमाथि ठूलो अन्याय हुन्छ। सडकदेखि घरसम्म कुनै पनि स्थानमा सुरक्षाको प्रत्याभूति नभएकाले महिलाहरू स्वयम्ले पनि सचेतता अपनाउन आवश्यक छ। साधु बाबाका भक्तका नाममा जे गर्न पनि सक्ने स्थानमा किन जाने? यो अहिलेको मात्रै कुरा होइन, धेरै महिला धर्मका नाममा ढोंग गर्नेहरूबाट शोषणमा परेका छन्। अहिले विद्युतीय सञ्चारमाध्यम, सामाजिक सञ्जालले सहज बनाइदिएको छ। नियत सफा भएका मानिसले च्याटमा दोहोरो अर्थ लाग्ने या व्यक्तिगत प्रकारका कुरा किन लेख्ने ? यसोभन्दा शोषण गर्ने पुरुष अनि महिलाले सजग हुनुपर्ने ? भन्ने प्रश्न गरिएला । हाम्रोजस्तो समाजमा आफ्नो सुरक्षामा आफैँले बढी ध्यान दिनुपर्ने अवस्था अहिले पनि छ। महिलाले आफ्नो आत्मसम्मान आफैँले जोगाउनुपर्ने परिस्थिति छ।

मुलुकी अपराध संहिता ऐन, २०७४ ले बलात्कारमा कसुर सजायको व्यवस्था गरिएको छ। जसअनुसार जबर्जस्ती करणी गर्ने व्यक्तिलाई त्यसरी करणी गर्दाको परिस्थिति र महिलाको उमेर हेरी कैद सजाय हुनेछ। दश वर्षभन्दा कम उमेरकी बालिका, पूर्ण असक्त, अपाङ्गता भएका वा ७० वर्षभन्दा बढी उमेरका महिला भए जन्मकैद हुन्छ। १० वर्षभन्दा बढी १४ वर्षभन्दा कम उमेरकी बालिका भए १८ वर्षदेखि २० वर्ष कैद। १४ वर्ष वा १४ वर्षभन्दा बढी १६ वर्षभन्दा कम उमेरकी बालिका भए १२ देखि १४ वर्ष कैद। १६ वर्षभन्दा बढी १८ वर्षभन्दा कम भए १० वर्षदेखि १२ वर्ष कैद। १८ वर्ष वा १८ वर्षभन्दा बढी उमेरकी भए सातदेखि १० वर्षसम्म कैद सजायको व्यवस्था छ। यसैगरी वैवाहिक सम्बन्ध कायम रहेको अवस्थामा पतिले पत्नीलाई जबर्जस्ती करणी गरेमा पाँच वर्षसम्म कैद हुने व्यवस्था छ। -घटना र विचार