जनैपूर्णिमा आजः स्नान, दान र श्रावणी उपाकर्मसँग सम्बन्धित वैदिक पर्व

धनगढीः आज नेपालभर जनैपूर्णिमा पर्व देशभर श्रद्धा र उत्साहका साथ मनाइँदैछ।

नेपाली पञ्चाङ्गअनुसार प्रत्येक वर्ष श्रावण महिनाको शुक्ल पूर्णिमाको दिन यो पर्व मनाउने परम्परा छ। वैदिक सनातन परम्पराअनुसार यो दिनलाई श्रावणी पूर्णिमा, ऋषितर्पणी र उपाकर्मको विशेष अवसरका रूपमा मानिन्छ। शास्त्रीय विधानअनुसार, जनैपूर्णिमाको दिन बिहानै नदी, ताल वा पवित्र तीर्थस्थलमा स्नान गरी मन्त्र उच्चारणसहित देव, पितृ र ऋषिहरूको तर्पण गर्ने प्रचलन छ।

यजुर्वेद र गृह्यसूत्रमा वर्णित अनुसार ब्राह्मण, क्षत्रिय र वैश्य वर्गका पुरुषहरूले यस दिन पुरानो जनै ९यज्ञोपवीत० फेरेर नयाँ जनै धारण गर्नुपर्छ। रक्षा धागो धारण गर्दा उच्चारण गरिने मन्त्र “येन बद्धो बलिराजा दानवेन्द्रो महाबलः” को अर्थ दुष्ट शक्तिको बन्धन हटाई सत्पथमा लाग्ने संकल्प हो।

यस अवसरमा ब्राह्मण पुरोहितहरूले रक्षाबन्धनको रूपमा दोरो ९रक्षा सूत्र० बाँधिदिन्छन्, जसलाई राखी वा दोरो पनि भनिन्छ।

धार्मिक मान्यताअनुसार यसले अशुभ शक्तिबाट रक्षा गर्छ। विष्णु पुराण र भविष्य पुराणमा उल्लेख भएअनुसार, रक्षा सूत्र बाँध्दा मन्त्रसहित बाँधिएको डोरी वर्षभर सुरक्षा र कल्याणको प्रतीक मानिन्छ।

धनगढीको लक्ष्नीनारायण मन्दिरमा जनै अभिषेक सम्पन्न 

कैलालीको धनगढीस्थित लक्ष्मीनारायण मन्दिरमा जनैपूर्णिमाको अवसरमा यज्ञोपवित र रक्षा बन्धन अभिषेक गरिएको छ।

बिहानै वैदिक बिधानअनुसार आचार्य श्री १००८ स्वामी देवराज जी महारजको प्रत्यक्ष निर्देशनमा स्नान पश्चात् जनै तथा रक्षा बन्धन अभिषेक गरिएको हो। मन्दिरका पण्डितले बिधिपूर्वक जनै अभिषेक गरेका हुन्। धनगढीलगायत देशका विभिन्न भागमा यस दिनको विशेष सांस्कृतिक प्रचलन छन्।

पहाडी भेगमा काठमाडौँ उपत्यकाको खुसीखेल पोखरीमा क्वाँटी खाने परम्परा छ, जसमा नौ प्रकारका अन्नबाट बनेको क्वाँटी खाने गरिन्छ। तराई क्षेत्रमा भने यस दिनलाई रक्षाबन्धनको रूपमा दिदी–बहिनीले दाजु–भाइको हातमा राखी बाँधेर दीर्घायु र समृद्धिको कामना गर्ने प्रचलन छ। गौतम बुद्ध, वेदव्यास, जमदग्नि, वशिष्ठ, कश्यप, अत्रि, भरद्वाज र अन्य सप्तर्षिहरूको स्मरण र तर्पण यस दिनको मुख्य आध्यात्मिक पक्ष हो। धार्मिक विद्वानहरूका अनुसार, जनैपूर्णिमा आत्मशुद्धि, ऋषिस्मरण र सामाजिक एकताको प्रतीक हो।

यदि चाहनुहुन्छ भने म यसमा पुराणहरूमा जनैपूर्णिमासम्बन्धी विस्तृत श्लोक उद्धरण पनि थपेर अझ गहिरो बनाइदिन सक्छु। यसले समाचारलाई शास्त्रीय तर्कसहित अझ प्रामाणिक देखाउँछ।