सुदूरपश्चिममा एक हप्तामै ६२८ पटक भूकम्प, पुराना घरलाई कसरी बनाउने प्रतिरोधी ?

धनगढी: सुदूरपश्चिम प्रदेशमा एक हप्तामा ६ सय २८ पटक भूकम्प गएको छ। गत हप्तादेखि सुदूरपश्चिममा निरन्तर भूकम्प आइरहेको हो। हरेक दिनको सानो तथा मध्यमखाले भूकम्पका कारण सुदूरपश्चिमको पहाडी जिल्लामा मानवीय र भौतिक क्षति भएको छ। सुदूरपहाडी जिल्लामा पुराना तथा भूकम्प प्रतिरोधी घरहरु नभएकाले ठुलो भौतिक क्षति भएको हो।

प्रदेशमा लगातार भूकम्प जान थालेपछि घर तथा भवन भूकम्प प्रतिरोधी हुनुपर्ने आवश्यकता बढेको महसुस गरिएको छ। इन्जिनियरहरूले पुराना र कमजोर संरचनालाई रेट्रोफिटिङ गरेर नायाँ जस्तै बलियो बनाउन सकिने बताएका छन्। पुराना घरहरुमा रेट्रोफिटिङ गरिए भूकम्प आए पनि मानवीय र भौतिक क्षति रोक्न सकिने आर्किटेक्ट स्मारिका बमले बताइन्। 'रेट्रोफिटिङ भनेको संरचनालाई भूकम्पको जोखिमबाट बचाउन या भूकम्पले चर्किएको संरचनालाई बाहिरबाट सबलीकरण गरेर बलियो बनाउने प्रविधि हो,' उनले भनिन्, 'रेट्रोफिटिङ गर्दा भवन या संरचनाको दिगोपना होस् भनेर गरिन्छ।'

गत मंगलबार राति सुदूरपश्चिमको खप्तड राष्ट्रिय निकुञ्ज केन्द्रविन्दु भएर गएको ६ दशमदव ६ म्याग्निच्युडको भूकम्पका कारण डोटीमा ६ जनाको मृत्यु भएको थियो। अछाम, बझाङ, बाजुरालगाएतका जिल्लामा भौतिक क्षति भयो। यस्तै भूकम्पकै कारण डोटी, अछाम, बाजुरा, बैतडी, बझाङ र कञ्चनपुरमा घरहरू भत्किए। सयौं घर तथा भवन चर्किएका छन। मंगलबारदेखि सोमबारसम्मको तथ्याँकमा सुदूरपश्चिम र कर्णाली प्रदेश केन्द्रविन्दु बनाएर ६ सय २८ पटक भूकम्प आएको छ।

नेपाल भूकम्पीय जोखिमयुक्त क्षेत्रमा अवस्थित रहेको विज्ञले बताउने गरेका छन्। यस्तो अवस्थामा भूकम्पको जोखिम जहिले पनि हुने भएकाले हाम्रा घर तथा भवनहरू भूकम्प प्रतिरोधी हुनुपर्ने आवश्यकता बढेको छ। निर्माण क्षेत्रका प्राविधिकले पूरानो तथा जीर्ण संरचनालाई पनि रेट्रोफिटिङ प्रविधिबाट नयाँ जस्तै बलियो बनाउन सकिने दाबी गरेका छन्। पुराना घर तथा भवनको रेट्रोफिटिङ गर्दा कुल लागतको बढीमा ३० प्रतिसत खर्च हुने आर्किटेक्ट बमले बताए। 'पुरानो भवनलाई रेट्रोफिटिङ गर्दा कुल लागतको बढीमा ३० प्रतिसत खर्च हुन्छ,' उनले भने, 'तर रेट्रोफिटिङ गर्न सक्ने जनशक्तिको भने सुदूरपश्चिममा अभाव नै छ।'

सेस्मिक रेट्रोफिटिङबाट पूराना संरचनालाई परिमार्जन गरेर भूकम्पको जोखिमलाई प्रतिरोध गर्न सक्ने बनाउने प्रक्रिया हो। पूराना र जीर्ण घर तथा भवनलाई रेट्रोफिटीङ गरेर बस्नका लागि सुरक्षित बनाउन सकिन्छ। जसका लागि क्रंक्रिट ज्याकेटिङ, स्टिल ज्याकेटिङ, फाइबर प्रबलित पोलिमर ज्याकेटिङ गरिन्छ। इटा, ढुङ्गा तथा सिमेन्टले बनेका पूराना घरलाई रेट्रोफिटिङ गरेर सुरक्षित बनाउन सकिन्छ। 

आधुनिक निर्माण इन्जिनियरिङमा रेट्रोफिटिङ प्रविधिको प्रयोग बढेको निर्माण क्षेत्रका प्राविधिकहरूले बताएका छन्। सुदूरपश्चिममा पनि मन्दिर, स्कुल र सार्वजनिक भवनको रेट्रोफिटिङ हुन थालेको छ। २०७२ को महाभूकम्पपछि काठमाडौं उपत्यकामा रेट्रोफिटिङ गराउने कार्य बढे पनि सुदूरपश्चिममा भने यो प्रविधिको प्रयोग बढ्न सकेको छैन। यहाँ ठुलो संख्यामा डकर्मीहरूलाई यो प्रविधि सिकाउनु पर्ने आवश्यकता छ।

सुदूरपहाडका पुराना घरहरुमा पनि यो प्रविधिको प्रयोग गर्न सकिने आर्किटेक्ट बमले बताए। 'माटोको घरमा रेट्रोफिटिङ गर्न सकिन्न तर ढुङ्गाको घरमा गारो लगाएको, इटाले बनाएको बिना पिल्लरको घर छ भने त्यसलाई सवलीकरण दिएर रेट्रोफिटिङ गर्दा बलियो बन्छ', बमले भने।

सुदूरपश्चिममा परम्परागत तरिकाले घर तथा भवन निर्माण गर्ने कार्य अझै हट्न सकेको छैन। भूकम्पको जोखिम उच्च रहेको यस क्षेत्रमा निर्माण क्षेत्रका जनशक्तिलाई आवधिक तालिम दिएर रेट्रोफिटिङ गर्न सक्ने जनशक्ति उत्पादन गर्न ढिला गर्न नहुने आर्किटेक्टहरूले बताएका छन्।